Wat is een buitenplaats?

Wie aan een buitenplaats denkt, ziet vaak een monumentaal gebouw voor zich. Maar buitenplaatsen zijn meer; het zijn ensembles die bestaan uit een monumentaal huis, vaak met bijgebouwen, een interieur en de omliggende natuur. Deze onderdelen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Zowel door het gebruik, als door het ontwerp van de bouwwerken en de inrichting van de omgeving vormt een buitenplaats een eenheid.

De buitenplaatsen hebben een uiteenlopend karakter, en ook hun geschiedenis is divers. Bekend zijn de zomerverblijven uit de Gouden Eeuw, die werden aangelegd door rijke stedelingen. Zij wilden in de zomer de stinkende en ongezonde stad ontvluchten. De stedelingen gaven vooraanstaande ontwerpers de opdracht om gebouwen en tuinen aan te leggen en creëerden zo hun eigen paradijs. In deze omgeving hielden ze zich bezig met kunst, literatuur, en (tuin)architectuur.

Ook zijn er buitenplaatsen die voortkomen uit bestaande gebouwen, zoals kastelen, borgen of hoeves. Oorspronkelijk vormden deze gebouwen vaak het centrum van een bestuurlijke eenheid, zoals een graafschap of heerlijkheid. Dikwijls hadden ze ook een taak als vluchtplaats, bijvoorbeeld bij overstroming of brand. In de loop der tijd werden deze functies minder belangrijk, verfraaiden de eigenaren de gebouwen steeds verder en groeiden zij uit tot buitenplaatsen. Zij bestaan daarom vaak uit een mengeling van historische en modernere onderdelen.

Alle buitenplaatsen hebben gemeen dat ze bestaan uit een gebouwencomplex, dat samenhangt met de omgeving: een park, tuinen of het landgoed.

Nederlandse buitenplaatsen

De Nederlandse buitenplaatsen zijn alle ooit door particulier initiatief ontstaan. Ze hebben vaak twee gezichten: de grandeur van het voorname huis met statige oprijlaan, maar anderzijds ook een zekere ‘landelijke eenvoud’. Van oudsher is de wens om ‘dicht bij de natuur’ te staan een belangrijke reden geweest om een buitenplaats te ontwikkelen.

Particulier bezit

Een buitenplaats krijgt vaak een nieuw leven als kantoor, horecavoorziening of museum en wordt dan uitgekleed tot het kale monumentale huis en dito tuin. Hoewel dit vaak noodzakelijk is om de buitenplaats in stand te houden verdwijnt hiermee de verstilde atmosfeer en ambiance van een bewoonde buitenplaats naar de achtergrond. Moestuinen wijken voor parkeerplaatsen en bordjes wijzen bezoekers de weg. Fysiek is de buitenplaats nog aanwezig, maar zonder bewoners gaat een stuk authenticiteit en levendigheid verloren.

Het bewonen en beheren van een buitenplaats ervaren particuliere eigenaren als een bijzonder voorrecht. Moderne landheren zijn tegenwoordig ook ‘erfgoedbeheerders’ geworden en zetten de traditie van hun familie voort om zo ook de volgende generaties de unieke sfeer van een authentieke buitenplaats te kunnen laten ervaren.